Đình so nét cổ kính

Đình So có cảnh quan đẹp. Con đê sông Hát chạy qua cửa đình uốn thành hình vòng cung, phía trong có hồ nước lớn hình bán nguyệt. Bờ hồ và hai bên đầu đình đều được kè bằng đá hộc...

Bản thần tích đình So kể rằng: Vào năm Nhâm Thìn (932) ở làng Vạn Tư, huyện Gia Định, phủ Thuận An, xứ Kinh Bắc có vợ chồng ông Cao Hiển và bà Lã Thị Ả sống bằng nghề chài lưới trên sông.

Ông bà tu nhân tích đức, chuyên làm việc thiện cứu người vậy mà ngoài tuổi ngũ tuần, vẫn chưa có con nối dõi. Một hôm, ông bà sắm hương hoa đến ngôi miếu thiêng trên đất Long Sơn thuộc địa đầu trang Sơn Lộ cầu tự. Cảm tấm lòng thành kính, Thủy thần đã cho đầu thai vào nhà họ Cao một bọc nở ra ba người con trai khôi ngô tuấn tú. Hôm đó vào ngày mồng 8 tháng Hai năm Quý Tỵ (933). Cha mẹ rất yêu quý đặt tên cả ba người là Hiện. Lớn lên cả ba anh em đều tinh thông văn võ. Lúc bấy giờ có loạn 12 sứ quân, cha mẹ đều đã qua đời, ba anh em liền ra giúp Đinh Bộ Lĩnh, một người làm Chỉ huy sứ, một làm Đô úy, và một làm Hiệu úy, tất cả đều làm tướng cầm quân đi đánh dẹp. Vượt sông Thanh Quyết, các ông đánh thành Thường Vệ, vây thành Bảo Đà, đánh thành Quèn (xã Liệp Tuyết, huyện Quốc Oai) rồi đóng đồn doanh ở Sơn Lộ Trang. Một hôm bỗng được tin Đinh Bộ Lĩnh bị vây hãm ở Bối Khê, tình thế vô cùng nguy cấp, lập tức ba ông mang quân đi giải vây. Dân trang Sơn Lộ mang bún bánh ủng hộ, lại chọn 300 tráng đinh đi theo các ông làm thần tử. Vào trận, ba anh em tả xung hữu đột chém được chánh tướng Đỗ Thanh Long và hàng vạn sĩ tốt, giải thoát cho Đinh Bộ Lĩnh. Thắng trận, các ông trở về trang Sơn Lộ, mổ trâu tế cáo trời đất, cùng các bô lão mở tiệc khao thưởng quân sĩ. Nhưng các ông ở trang Sơn Lộ không lâu. Bỗng một hôm có dải lụa đỏ sà xuống doanh trại rồi bay đi, ít phút sau, ba ông cùng hóa, đó là ngày mồng 10 tháng Chạp năm Mậu Thìn (968). Được tin, vua Đinh vô cùng thương xót, lệnh cho dân Sơn Lộ xây đền thờ phụng và phong cả ba vị là Nguyên soái Đại vương.

Hơn 1000 năm đã qua, đình So đã qua nhiều lần tôn tạo, những dấu tích kiến trúc còn lại đến ngày nay là của lần tôn tạo năm 1673. Đình So có cảnh quan đẹp. Con đê sông Hát chạy qua cửa đình uốn thành hình vòng cung, phía trong có hồ nước lớn hình bán nguyệt. Bờ hồ và hai bên đầu đình đều được kè bằng đá hộc. Trước đình có tam môn và sân rộng 2.500m2. Tam môn rộng 54m2 xây kiểu chồng diêm tám mái, ở bốn góc có đầu đao cong tạo dáng mềm mại. Trải qua các đời Đinh, Lý, Trần, Lê, Nguyễn, các vị thần đều được triều đình phong tặng. Hiện đình So còn giữ được bản thần tích, 40 sắc phong thần từ năm Hoằng Định 2 (1601) nhà Lê đến năm Khải Định 9 (1924) nhà Nguyễn. Trong đình còn giữ được nhiều hoành phi, câu đối, nội dung ca ngợi công đức của thần như "Vạn cổ anh linh", "Long đức thiên tiên"; trong số này có một đôi câu đối của tiến sĩ Nghiêm Xuân Quảng (đỗ khoa thi năm 1895) người làng Tây Mỗ, huyện Từ Liêm soạn. Tại hội thánh đản mồng 8 tháng Hai âm lịch, Kẻ So có tổ chức thi lợn. Lợn của giáp nào nuôi to nhất có dáng đẹp thì được giải. Ngày mồng 10 tháng Bảy, Kẻ So mổ trâu bò tế thần ở miếu Thượng trên núi Rồng. Vào ngày thánh hóa mồng 10 tháng Chạp, có lệ cúng cỗ chay. Mỗi giáp sửa một mâm cỗ chay toàn là bánh dày nhân mật. Bánh dày hình bầu dục dài 30cm, đường kính 7cm, ở giữa có nhân đậu đãi ngào mật. Bánh dày Kẻ So để được lâu, nhân mật không bị chảy đến nay người làng vẫn giữ được bí quyết chế biến.

Do đình bề thế và đẹp nên dân gian có câu: "Xứ Đoài đẹp nhất đình So" hoặc "Đẹp đình So, to đình Cấn". Do bảo lưu được nhiều giá trị lịch sử và văn hóa, năm 1980 đình So đã được Bộ Văn hóa - Thông tin xếp hạng bảo tồn.